Lý giải nguyên nhân một số cơ sở giáo dục chưa thực hiện kiểm định chất lượng cơ sở giáo dục, Giám đốc Trung tâm Kiểm định chất lượng giáo dục – Trường Đại học Vinh nhận định, một mặt do yêu cầu về chuẩn chất lượng giáo dục nói chung, giáo dục đại học nói riêng ngày một nâng cao. Theo đó, các văn bản của Nhà nước ta về các quy định, yêu cầu này ngày càng cụ thể và có tính hội nhập cao hơn, khó đáp ứng hơn.

Bên cạnh đó, chuyên gia chỉ ra thêm 3 nhóm nguyên nhân chính:

Thứ nhất, cơ sở giáo dục thuộc địa phương (do tỉnh, thành phố quản lý) hoặc đóng ở địa phương xa Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh - nơi hội tụ nhiều người có trình độ cao (thạc sĩ trở lên mới đủ tiêu chuẩn làm giảng viên đại học) nên gặp khó khăn trong việc tuyển đủ giảng viên cơ hữu theo quy định.

Thứ hai, cơ sở giáo dục trực thuộc các bộ chuyên ngành (khác với Bộ Giáo dục và Đào tạo) và cơ sở giáo dục trực thuộc tỉnh/thành phố thường khó khăn hơn trong việc thành lập Hội đồng trường. Trong khi đó, việc có Hội đồng trường là một trong những điều kiện, yêu cầu để có thể đạt tiêu chuẩn kiểm định chất lượng giáo dục.

Thứ ba, cơ sở giáo dục mới thành lập (dưới 10 năm chẳng hạn), nguồn tài chính của nhà đầu tư hạn hẹp, vận hành của nhà trường phụ thuộc nhiều vào nguồn thu học phí hay kết quả tuyển sinh. Kết quả tuyển sinh lại phụ thuộc sự đầu tư cơ sở vật chất, con người của nhà đầu tư, danh tiếng của nhà trường, được công nhận đạt tiêu chuẩn chất lượng giáo dục…

Bên cạnh các yếu tố về nguồn lực thực hiện kiểm định, bao gồm cả về nhân lực lẫn tài chính, Tiến sĩ Nguyễn Kim Dung phân tích thêm nguyên nhân đến từ việc một số trường chưa thấy được tầm quan trọng của kiểm định chất lượng đối với sự phát triển của nhà trường.

"Thẳng thắn mà nói, qua quá trình đánh giá chất lượng giáo dục, đâu đó có cơ sở giáo dục đại học còn mang tư tưởng mình có danh tiếng, đã làm tốt nên không cần quan tâm đến công tác đánh giá ngoài. Một số khác lại quan niệm, kiểm định cho có, cho đủ quy định”, Giám đốc CEA-SAIGON nêu thực tế.

Bên cạnh động lực tự phát triển của các chương trình đào tạo và các cơ sở giáo dục, để thực sự khách quan, minh bạch, Tiến sĩ Nguyễn Kim Dung nhấn mạnh, rất cần các tổ chức kiểm định độc lập đứng ra thực hiện việc thúc đẩy các trường phải tập trung vào chất lượng.

“Thực tế, bên cạnh công nhận các cơ sở và các chương trình đạt chuẩn thì đánh giá ngoài còn giúp chỉ ra rất nhiều lỗ hổng, thiếu sót, thậm chí là những bước chậm tiến, cách làm lỗi thời của các đơn vị đào tạo để các trường không ngừng cải tiến”, chuyên gia cho hay.

Về kiểm định chương trình đào tạo, thống kê về số lượng các chương trình đào tạo cho thấy số lượng các chương trình được kiểm định ngày càng tăng. Cụ thể, theo thống kê của Cục Quản lý chất lượng (Bộ Giáo dục và Đào tạo), tính đến ngày 31/12/2023, toàn quốc có 1.611 chương trình đào tạo các trình độ của giáo dục đại học được kiểm định và cấp chứng nhận, trong đó có 1.125 chương trình đánh giá theo tiêu chuẩn trong nước; 486 chương trình đánh giá theo tiêu chuẩn nước ngoài.

Các chuyên gia đều nhận định, số lượng chương trình được kiểm định ngày càng tăng cho thấy sự quan tâm của các trường đại học đến việc đáp ứng các yêu cầu kiểm định ngày càng lớn.

“Tất nhiên, theo quy định của Luật, việc một chương trình đào tạo được kiểm định là bắt buộc cho việc tiếp tục đào tạo, mở ngành cao hơn cũng là một yếu tố quan trọng để bắt buộc các trường phải đăng ký đánh giá. Tuy nhiên, điều này cũng cho thấy các trường ngày càng thể hiện tính trách nhiệm giải trình, công bố thông tin và chịu trách nhiệm với các bên liên quan và trước xã hội về các hoạt động và sản phẩm của mình.

Đây cũng là vấn đề sống còn của các trường đại học và cũng là xu thế của thế giới học thuật hiện nay. Minh bạch về thông tin, đi kèm với yêu cầu về chất lượng, sự giải trình ngày càng cần rõ ràng, chuyên nghiệp và khẳng định uy tín của các trường”, Tiến sĩ Nguyễn Kim Dung đánh giá.

Tuy nhiên, vị chuyên gia cũng lưu ý, có nhiều vấn đề quan trọng trong kiểm định chất lượng các chương trình đào tạo được đặt ra, ví dụ như vấn đề về nhân sự tham gia đánh giá ngoài các chương trình đào tạo.

Cụ thể, hệ thống hiện nay có khoảng 6500 chương trình đào tạo; trong khi đó thời gian qua, cả nước cũng chỉ có khoảng hơn 300 kiểm định viên được cấp thẻ. Do đó, khi kiểm định chương trình đào tạo, theo quy định mỗi đoàn đánh giá ngoài có từ 5-7 kiểm định viên nhưng không phải chương trình nào cũng có đủ kiểm định viên có chuyên môn đúng với chương trình được kiểm định.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Kim Dung, cho dù trong kỳ thi sát hạch kiểm định viên vừa qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ cấp thêm thẻ kiểm định viên cho đội ngũ mới hơn 100 người, nhưng tình trạng “thiếu” kiểm định viên các ngành/chuyên ngành cụ thể như thời gian qua chắc chắn vẫn chưa thể giải quyết được ngay.

Ngoài ra, với Thông tư 14/2022/TT-BGDĐT quy định về kiểm định viên giáo dục đại học và cao đẳng sư phạm, các trung tâm kiểm định cần phải xây dựng cơ chế nhận xét kiểm định viên công bằng, xử phạt, đào thải nếu vi phạm liêm chính nghề nghiệp hoặc yếu kém về chuyên môn, nghiệp vụ. Chuyên gia cho rằng đây cũng là một vấn đề quan trọng cần được giải quyết.

Vấn đề thứ hai là về các công cụ (bộ tiêu chuẩn, tiêu chí và các phương pháp đánh giá), cơ chế triển khai (các quy định, quy trình, nguồn lực). Tất cả những vấn đề này đang được hoàn thiện dần, nhưng chắc chắn không thể trong một thời gian ngắn.

Vấn đề tiếp theo là cơ sở dữ liệu công khai, minh bạch. Chuyên gia cho rằng cần phải có hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia với đầy đủ số liệu, thông tin về các điều kiện bảo đảm chất lượng mà các cơ sở giáo dục phải đăng ký, cập nhật và chịu trách nhiệm... để hỗ trợ, thuận lợi cho công tác quản lý và kiểm định.